Wat zijn Archetypen volgens Carl Jung

Afbeelding van Zeus. Oppergod van het Griekse Pantheon. Gekoppeld aan het Vaderarchetype en het Archetype van de Koning. Leider van Olympus.

Wat zijn Archetypen en instincten volgens Carl Jung

Complexen en archetypen. Dit zijn termen uit de dieptepsychologie. De dieptepsychologie is ontwikkelt door Carl Jung, een Zwitserse Psychiater die als één van de grondleggers van de psychoanalyse en psychodynamische therapie wordt gezien samen met Alfred Adler en Sigmund Freud.

Archetypes kunnen gezien worden als een evolutie van instincten op een psychosociaal niveau. Vanuit biologisch oogpunt zijn menselijke instincten blauwdrukken voor gedrag dat erfelijk en algemeen is voor de hele soort. Het doel van deze instincten is om mensen te helpen zich aan te passen aan hun omgeving. 

Jung identificeerde vijf groepen van instinctieve factoren: creativiteit, reflectie, actie, sexualiteit en honger. Het primaire instinct is honger voor het instandhouden van onszelf. Sexualiteit is een sterke secundaire energie, deze energie kan makkelijker ingezet worden voor andere doeleinde. De neiging tot actie komt tot uitdrukking in onze reizen, veranderingen, in beweging willen blijven en spelen. Reflectie is de zoektocht naar de waarde van het leven en creativiteit is de behoefte om iets te willen maken, zoals kunst. Deze instincten zijn oerpatronen. In de dieptepsychologie worden de termen archetypen meestal gebruikt en niet de term instincten. Als je de term archetypen leest, denk dan aan een instinct.

Volgens Anthony Stevens de schrijver van Archetype: A Natural History of the Self bevinden de archetypen zich in het reptielenbrein. Dit deel van het brein is immers verbonden aan onze instincten die we delen met andere dieren. De hersenonderzoeker Paul Mclean heeft onderzocht dat in miljoenen jaren dit deel van de hersenen ongewijzigd is. We delen dit deel dus letterlijk met onze voorouders. Onze neo-cortex heeft vandaag de dag vooral de overhand. We zien dat in het onderdrukken van emoties en lichamelijke impulsen. Agressie is vaak onderdrukt en seksuele expressie is vaak nog steeds een taboe. De archetypen (instincten) lokken een emotionele reactie uit bijvoorbeeld om ons te helpen ontladen of om ons te beschermen. We rennen weg, we vechten of we huilen. Het kan ook een lichamelijke reactie uitlokken bijv. trillen na een overweldigende ervaring of psychosomatische symptomen. We willen zo graag moderne mensen zijn die bewust zijn en niet instinctief dat we ons verzetten tegen de instincten. Jung schrijft dat we hiervoor de rekening uiteindelijk zullen betalen. 

Instincten hebben een relatie tot emotie en het limbische systeem (waar de emoties zich bevinden). Het is het reptielenbrein dat contact maakt met het limbische systeem. Wanneer we als kind schrikken van een toeter en beginnen te huilen bijv. is dat een instinctieve reactie die een emotie uitlokt. Volwassen mannelijkheid of vrouwelijkheid betekent verschillende delen van het brein goed kunnen inzetten. Een navy seal moet zowel tactische beslissingen maken met zijn ratio (neo-cortex) als in contact staan met zijn instinct om bepaalde situaties goed te kunnen afhandelen (reptielenbrein). Verschillende systemen zijn hierbij betrokken. Een ontwikkelt ego kan de energie van een archetype goed inzetten wanneer alle lagen met elkaar verbonden kunnen worden. Emoties en instincten zijn dus nauw met elkaar verbonden. Robert Bly schrijft in Iron John dat de weg naar volwassen mannelijkheid/vrouwelijkheid gaat via het rouwen. Bijv. de rouw die we voelen die opgeslagen ligt in complexen omtrent onze vader die ons niet zag, of ons belachelijk heeft gemaakt, ons pijn heeft gedaan. De rouw is de weg naar emotie en instinct. Het is de manier om onszelf opnieuw geboren te laten worden. We worden herboren als man die niet meer los staat van zijn emoties en instincten maar er een relatie mee heeft en niet geleid wordt door zijn schaduw (het persoonlijke onbewuste deel van de psyche waar de complexen zich bevinden). Ons cognitieve vermogen heeft overduidelijk het meeste aanzien in deze wereld, maar om een volwassen liefdevolle man te worden hebben we de oude delen van ons psyche nodig (reptielenbrein) en onze emoties (limbische systeem). 

Een archetypisch beeld

Het archetype wordt zichtbaar in de wereld als een collectief beeld van een bepaald instinct. Er zijn oneindig veel van deze beelden en daarom is het vaak verwarrend voor lezers. Hoeveel archetypes zijn er? Toch kan het helpen om beelden te gebruiken van archetypen. Als we het hebben over het archetype van de koning, dan hebben we daar vaak een beeld bij. De Lion King is zo’n beeld. Mufasa. Als we geen relatie hebben tot een archetype, hebben we ons dus afgesneden van een oud patroon dat in potentie in ons leeft, maar niet gebruikt wordt. Volgens Carl Jung is dit één van de belangrijkste neuroses (storing van het psyche) van de moderne mens. Een neurose is een conflict, dit kan lichamelijk, geestelijk en/of beide zijn. Wanneer onze relatie verstoort is met ons zelf (en dus met onze instincten en archetypen) dan spreken we van neurose. Deze storingen zorgen er op z’n beurt weer voor dat we ons minder goed kunnen verbinden met andere mensen. We gebruiken de term splitsing in de dieptepsychologie. Een man splitst zich af van diepere lagen in de psyche. Deze gespleten delen, in het onbewuste voeren invloed uit op de mens en veroorzaken lijden.

Een aantal uitspraken van Carl Jung helpen ons een beeld te vormen van de relatie tussen archetype en instinct. 

“An archetype is composed of an instinctual factor and a spiritual image.” - Carl Jung, Conversations with C.G. Jung, page 21

 “Together the patient and I address ourselves to the 2.000.000 year old man that is in all of us. In the last analysis, most of our difficulties come from losing contact with our instincts, with the age-old unforgotten wisdom stored up in us.”  - Carl Jung, NY Times, October 4, 1936

 “The archetype as an image of instinct is a spiritual goal toward which the whole nature of a man strives; it is the sea to which all rivers wend their way, the prize which the hero wrests from the fight with the dragon.” - Carl Jung, CW 8, Para 415

“The danger that faces us today is that the whole world of reality will be replaced by words. This accounts for that terrible lack of instinct in modern man, particularly the city-dweller.” - Carl Jung, CW 10, para 882

“Instinct is anything but a blind and indefinite impulse, since it proves to be attuned and adapted to a definite external situation.” Carl Jung, CW 10, page 49

We zien dus dat Carl Jung het belang benadrukt dat we ons verbinden met onze instincten en tegelijkertijd vergroten we ons bewustzijn en onze capaciteit om de instincten te temmen.

Lees verder over wat complexen zijn een ander essentieel begrip in de theorie van Jung. Ieder complex in ons psyche heeft een archetypische kern. Zo is ons vadercomplex verbonden aan het vaderarchetype.

In de therapie maken we contact met diverse archetypen en leren we hoe deze energieen in ons leven. We dansen vaak in het krachtsveld van verschillende uitersten. Zo is er een natuurljke spanning tussen het archetype van de minnaar en de krijger. Waar de krijger actie wil, wil de minnaar alleen maar zijn. Hoe leven deze energieën in jou? Ieder archetype heeft ook een schaduw, een actieve en een passieve schaduwkant. Jungiaanse analyse helpt je om dit te herkennen in jezelf en richting volwassenheid te bewegen. We doen dit door met nieuwsgierigheid en compassie naar al deze delen in onszelf te kijken. Wellicht is de krijger veel actiever in jou en herken je de schaduwwkant van de magiër in jezelf als de manipulator. Wat voel je bij de term zwakkeling? Of de tiran?

Ben je benieuwd naar archetypen en complexen die in je onbewuste actief zijn en invloed uitoefenen op je bewustzijn? Plan een introductiesessie in met één van de gediplomeerde dieptetherapeuten via de knop hieronder. De eerste sessie is slechts € 45,-