Wat is een complex?

Afbeelding: Perseus die zich losmaakt van zijn moedercomplex. De held die het hoofd van Medusa afhakt. De behekste vrouw die hem in de weg staat van zijn doel. In vele mythe zien we dat de held de confrontatie met zijn moedercomplex moet aangaan. Voor Percival is dit symbolisch het uittrekken van zijn witte ondershirt. 

Wat zijn psychologische complexen?

Complexen verschaffen onze psyche zijn structuur, zij vormen de ruggengraat van onze innerlijke werkelijkheid. Ze zijn alleen negatief wanneer ze ons dwingen ons op problematische wijze te gedragen. Complexen zijn altijd opgebouwd rondom een emotionele ervaring die sterk genoeg was om een magnetische kern te vormen die alle ervaringen van dezelfde emotionele kleur aan zal trekken. Een vader of moeder complex zijn oerervaringen die ontstaan door de relatie met deze personen of symbolen. 

Een vadercomplex kan dus ook ontstaan door ervaringen met vaderfiguren of de overheid als patriarchaal symbool. Een complex maakt contact met een archetype. Een archetype is het instinctieve, biologische en spirituele potentieel aan mogelijke ervaringen. Een complex is als het ware een programma dat draait op de hardware van een archetype. Deze hardware is ons genoom (het genoom is de complete genetische samenstelling van een organisme, cel of virus). Deze is voor een groot deel nog hetzelfde als dat van ons voorouders. Ons complex ontwikkelt zich in relatie tot de buitenwereld. Omdat we als mens in de kindertijd zoveel in contact zijn met de vrouw, is het lastig om als man het archetype van de vader te projecteren op mannen. Zeker met afwezige vaders. We (mannen) ontwikkelen dus een groter moedercomplex. Dit zorgt ervoor dat mannen maar een deel van ons psyche actualiseren en een belangrijk deel voor de zoon mist. Dit zorgt voor veel problemen. De rituelen van vroeger (zoals de zoons die op jonge leeftijd mee gingen jagen) diende ertoe om balans te krijgen in de psyche van een zoon. Het is nu onze eigen taak om ons psyche te balanceren. Een mannengroep is daarom bijv. alleen om deze reden al een goed idee. Veel mannen met een groot moedercomplex vrezen mannelijk contact. Mijn cliënten die weinig contact hebben met hun vader tonen een vrij eenzijdig leven met meer vrouwelijke energie (dit is minder bedreigend). Een cliënt leeft bijvoorbeeld met twee katten en zijn vriendin, er is nauwelijks contact met het mannelijke. We vrezen wat we niet kennen. Ook al vrezen we soms het vrouwelijke omdat het biologisch anders is, vrezen we ook mannen omdat we dit onvoldoende hebben kunnen ontdekken. We leren ons aan te passen aan het vrouwelijke in de kindertijd. We twijfelen zelfs over wie we zijn. We onderdrukken het mannelijke en alles wat ermee te maken heeft.  Bij een cliënt merkte ik een soort afwijzing voor de ‘hardwerkende gemiddelde man’. Deze man miste een bepaalde introspectie volgens de cliënt en daar kon hij zich enorm aan irriteren. Hij wees zijn eigen mannelijke energie af omdat hij er nauwelijks relatie toe heeft. Waar we ons aan irriteren, is een mooie richtingaanwijzer naar hetgeen waar we werk te doen hebben. Er zit een kracht in deze hardwerkende man die wellicht een gebrek aan introspectie heeft, maar wellicht een sterke structuur in zijn leven heeft ontwikkeld door zich ertoe te zetten iedere dag naar zijn werk te gaan en een carrière op te bouwen. Een cliënt kan bijvoorbeeld door een gebrek aan spiegeling van zijn vader het lastig vinden om te communiceren met een mannelijke leidinggevende. We vinden het lastig om ons te relateren aan de man aan de overkant van de tafel. We erven ook de complexen van onze ouders in veel gevallen. Meestal onbewust dragen ouders materiaal uit hun onbewuste deel van de psyche over op de kinderen. Bijv. een vader die zelf vroeger niet losbandig mocht zijn in een gezin met een zeer strenge vader kan dit deel ook afwijzen bij zijn zoon. Daarmee wijst hij een deel af dat hij zelf vroeger heeft moeten onderdrukken. Dit is een voorbeeld hoe we onze complexen overgeven.

Als man moeten we leren deze complexen te begrijpen, er een relatie mee aan te gaan een ook ons leren te differentiëren van deze complexen. We zijn niet onze complexen. De energie uit een complex bestaat uit een tegenstelling. De goede en slechte vader. Gezien worden en genegeerd worden. Als ik gezien wordt door een andere man, dan raakt dat mij. Als het mij raakt dan betekent dit dat ik een affect voel van een complex dat geraakt wordt. Als een mannelijke leidinggevende beslissingen maakt zonder mijn input te vragen en ik me niet gezien voel, dan raakt dit me ook. De energie tussen deze twee tegenstellingen is wat ons energie geeft om te leven. We willen gezien worden en als we genegeerd worden, komen we in beweging om dit te veranderen. Als we ouder worden en onze complexen beter leren kennen kunnen we er liefde en aandacht voor hebben. Dit zorgt ervoor dat de complexen ons minder sturen en overnemen en dat we zelf meer vrije wil hebben. Dit helpt ons vanuit ons hart te leven.

Moedercomplex

Iedere zoon heeft als taak los te komen van zijn moedercomplex. Wanneer we ons ego ontwikkelen (dit is uitdagend met een afwezige vader zoals we uit onderzoek kunnen opmaken) dan kunnen we ons onderscheiden, we kunnen naar onszelf kijken en hebben een gevoel van authenticiteit en eigenwaarde. We kunnen zien dat wanneer we te behoeftig zijn, afhankelijk, verzorgd willen worden en geen dingen willen opgeven voor de ander of de relatie met een andere vrouw. Dit zien en afdalen naar de kern, naar onze wortels, de wilde man opzoeken in het bos kan helpen om weer contact te krijgen met de kern van onze mannelijke energie die nodig is om uit het web van het moedercomplex te komen. Medusa kon de jongen met één blik laten verstenen (dit zie je vaak bij cliënten met een moedercomplex, ze kunnen niet in beweging komen, ze komen niet vooruit in hun leven). Maar de held gebruikt een spiegel om haar slim af te zijn. Het is het ego dat een oplossing bedenkt en zich niet laat verstenen. Uit het bloed van Medusa ontstaat het paard Pegasus. Dit kunnen we zien als een nieuwe energie die vrijkomt. Instinctieve energie (dierlijk) die de held verder helpt op zijn avontuur. Een afwezige vader in het gezin betekent vaak ook een afwezige partner voor de vrouw. Dit kan ervoor zorgen dat de moeder behoeften gaat invullen via haar kinderen. Dit versterkt het moedercomplex. 

“Als een man niet los is gekomen van zijn moedercomplex is hij niet in staat van een andere vrouw te houden.” - Tijmen van der Meer

Het moedercomplex zal hem ertoe zetten zich agressief te gedragen, bijv. Tijdens de zwangerschap en wanneer de vrouw net is bevallen. Er is geen aandacht voor hem, hij gaat vreemd en verlaat het gezin. Hij kan zijn eigen behoeften niet opofferen. De man heeft niet geleerd om offers te maken. Hij werd door zijn moeder altijd zo verzorgt dat er geen offers gemaakt diende te worden. De vader leerde hem niet over relaties en grenzen. De grenzen van een ander respecteren. Een moeder mag de eerste maanden helemaal voor het kind zorgen, een goede hechting is prioriteit, maar daarna dient de moeder ruimte te maken voor het kind, voor frustratie, zodat het kind optimaal opgroeit. Een kind moet ook leren hoe het zich moet gedragen, de vader zou grenzen moeten stellen zodat het kind prettig is om mee te leven. Veel ouders doen dit niet, het kind krijgt later de rekening omdat het niet goed is in relaties aangaan en het niet heeft geleerd de eigen behoeften (soms) op te offeren. Mensen vinden het simpelweg niet prettig om dit soort mensen in hun gezelschap te hebben. 

Dit zien we ook in de huidige maatschappij. Jungian Analyst Joseph Lee van This Jungian Life bespreekt in de podcast dat jonge mannen in zijn praktijk constant bezig zijn met pleasen. In de smaak vallen bij de vrouwen op dating apps en de maatschappij. Dit heeft te maken met wat we in de Jungiaanse psychologie de ego-zelf of de ik-zelf relatie noemen. Het Oedipuscomplex van Freud gaf aan dat de zoon het liefst samensmelt met de moeder. Dit is het incest-taboe. De vader heft deze samensmelting op. Het kind ervaart de eerste wet die de vader neerzet. Hiermee ontstaat er structuur. Het kind mag dus aan een bepaald instinct niet gehoorzamen maar moet zich aanpassen aan de cultuur. Het kind leert dus dat er grenzen zijn en regels. Ook leert de zoon dat het zijn instincten kan en moet bedwingen. Als een zoon dit niet voldoende heeft geleerd dat blijft hij de neiging hebben om samen te smelten met het onbewuste (en zijn moeder als drager van deze projectie) er is een samensmelting tussen ego en het onbewuste (zelf) of ik en zelf. Dit kunnen we ook een symbiose noemen. De vader stimuleert bewustzijn. De chaos van het onbewuste wordt langzaam minder.

Het is de eerste stap van een jongetje richting zijn axis mundi (wereldboom). Het centrum van het universum - het zelf. De wereldboom die reikt tot de hemel en wortels heeft in de hel. Er is bewustzijn (hemel en lucht) en er is contact met instinct (wortels en aarde) 

De man die in symbiose leeft met zijn onbewuste doet dat ook in de buitenwereld. Er is geen individualiteit. Het moedercomplex heeft de macht. Deze mannen passen zich constant aan aan de buitenwereld. Als de cultuur een macho wil zien, dan zijn ze een macho, willen ze een feminist dan worden ze feminist. Ze passen zich aan, aan de natuur en aan de cultuur. Er is geen ego-sterkte of ik-sterkte. Deze termen drukken dus een krachtige individualiteit uit met onderscheidend vermogen tussen ik en zelf en ik en cultuur. 

Na het opbouwen van ik-sterke weet Percival dat hij zijn hart moet volgen en hij stelt de vragen om de koning te helen. Hij heeft meer zijn eigen leven ontwikkeld na 20 jaren van zoeken. Dit is de zoektocht die we moeten doormaken. 

Het model van de psyche volgens Carl Jung

De complexen bevinden zich in het persoonlijk onbewuste. De kern van deze complexen ligt dieper in de psyche namelijk in het collectief onbewuste. Dit is een laag dieper dan de persoonlijke schaduw. De woorden persoonlijk onbewuste en persoonlijke schaduw zijn gelijk net zoals collectieve schaduw en collectief onbewuste.

Dit figuur is gemaakt door Jolanda Jacobi en te vinden in haar boek: De psychologie van Jung

In schaduwwerk leer je meer over je complexen die in je schaduw zitten. Werken met complexen is het belangrijkste onderdeel van Jungiaanse Therapie. In een laagdrempelige introductiesessie kun je dit ervaren. Deze sessie kost slechts € 45,- plan deze hieronder in.