Archetypen: ben jij een heilige of een zondaar? 🌗

Een voorbeeld uit onze praktijk Percival

"Elke heilige heeft een verleden, elke zondaar een toekomst”

~ Oscar Wilde

Jungiaanse therapie helpt ons regie te nemen over ons leven. Regie nemen houdt ook in het minder hoeven voldoen aan de verwachtingen van anderen.

Zelf ons script schrijven is spannend, maar als we het aan durven gaan, wacht ons een leven met meer en meer vrijheid.

Hoe we onszelf beperken

In het begin van de therapie ligt het feit dat we leven naar de verwachtingen van anderen vaak nog diep in ons verscholen. We hebben er zelf geen goed zicht op.

We hebben geen helder zicht op de verhalen die we onszelf innerlijk vertellen.

Ze zijn ons zo gewoon geworden, dat pas in gesprek met een ander hun bijzondere karakter duidelijk wordt.

Én dat duidelijk wordt dat de verhalen die we onszelf vertellen ons beperken in het leven van het leven dat werkelijk voor ons bestemd is.

In deze nieuwsbrief een casestudy uit onze praktijk. Over hoe een cliënt zichzelf gevangen hield door onbewust te willen voldoen aan een ideaalbeeld. In dit geval het ideaalbeeld van de heilige.

Archetypen

Joseph Campbell liet in zijn klassieker The Hero with a Thousand Faces (1949) zien dat verhalen uit verschillende perioden en culturen zich archetypisch gedragen. Met andere woorden, elk verhaal kenmerkt zich door vaste ingrediënten. Zo is er altijd een held of hoofdpersoon die psychologisch volwassener wordt door de beproevingen, die het leven schenkt, aan te gaan.

In therapie ben jij de held en staan jouw persoonlijke uitdagingen centraal.

De held is één van de bekendste archetypen. Tegenover de held staat vaak het archetype van de schurk die er alles aan doet om het levensdoel van de held te laten mislukken.

In therapie ben jij de held en is de schurk jouw schaduw; een nog veelal onbewuste en verinnerlijkte stem die jouw doelen probeert te saboteren.

Het is zaak licht te laten schijnen op hoe held en schurk zich in jou tot elkaar verhouden. Een therapeutische techniek die hier bij helpt en die is gebaseerd op het werk van Carl Jung is Voice Dialogue. De therapeut stelt dan gericht vragen om de verschillende ‘ikken’ die in jou werkzaam zijn aan het woord te laten komen.

De heilige vs de zondaar

Een archetypische tegenstelling die raakvlakken heeft met held-schurk, is die van heilige-zondaar. In de literatuur van Hermann Hesse is dit bijvoorbeeld een bekend thema. Zie Siddhartha en Narziss en Goldmund.

In deze laatste roman ontstaat er een ongewone vriendschap tussen de gedisciplineerde asceet Narziss en de levensgenieter Goldmund. Beide vrienden vertegenwoordigen een ogenschijnlijke tegenpool; Narziss streeft naar het goede, terwijl Goldmund vooral op zoek is naar genot.

Ook in ons leeft zowel een Narziss als een Goldmund. Ze symboliseren de eeuwige strijd tussen geest en lichaam, tussen logos en eros en tussen hoofd en hart.

Als individu willen we in het reine komen met beide tegenpolen, met zowel het plusje als het minnetje.

Een eenzijdige identificatie met logos kan van ons een intellectueel maken die het contact met zijn lichaam, zijn omgeving en de realiteit is verloren.

Een eenzijdige identificatie met eros kan van ons een levensgenieter maken die het contact met zijn morele kompas, zijn omgeving en de realiteit is verloren.

De te ver doorgeschoten intellectueel en levensgenieter zien er aan de buitenkant heel anders uit, maar hebben met elkaar gemeen dat ze het contact zijn verloren met hun omgeving en de realiteit. En het ergste; ze hebben het contact met zichzelf opgeofferd om te leven naar een idee.

Wanneer het voor ons helder wordt hoe beide tegenpolen in ons werken, verliezen ze hun te sterke aantrekkingskracht. Niet langer laten we ons onbewust leiden door een overdaad aan discipline óf een overdaad aan het najagen van lustgevoelens.

We ontdekken dan meer en meer ons vermogen tot het maken van vrije keuzes. Een capaciteit die mogelijk ondergesneeuwd was geraakt, maar ook een capaciteit die we kunnen versterken door met aandacht op onze keuzes en onderliggende motieven te reflecteren.

Het ontdekken en bewust worden van onze vrije wil is een noodzakelijke stap in het proces naar volwassenwording.

Casestudy

Een cliënt droomde onlangs over zijn grootmoeder, een vrouw die werkelijk een bijzonder leven had geleid.

Ze belandde op jonge leeftijd op straat, nadat haar vader werd vermoord en haar moeder haar in de steek had gelaten.

Ondanks deze intense beproevingen op jonge leeftijd was de vrouw er in geslaagd zelf een liefdevol gezin te stichten, waarvan de vader van mijn cliënt de jongste zoon was. De vrouw werd meer dan 100 jaar oud en werd alom gerespecteerd voor de manier waarop ze haar leven leidde; een leven gekenmerkt door sterke waarden, wijsheid en het helpen van anderen.

Het is niet heel verwonderlijk dat we op dit soort personen het archetype van de heilige projecteren. Bovendien is het verleidelijk hun gedrag te kopiëren en te leven naar hun maatstaven.

En dit gebeurde dus ook bij mijn cliënt.

Zonder dat ze hem ooit verteld had hoe hij zijn leven moest leiden, probeerde hij te voldoen aan ‘haar’ verwachtingen. Haar verwachtingen waren echter zijn eigen ingebeelde verwachtingen (die hij onbewust aan haar toeschreef).

Het waren verwachtingen die passen bij het ideaalbeeld dat we kunnen hebben van een heilige; iemand die het menselijke bestaan – met alle ups en downs – lijkt te overstijgen.

Onbewust willen voldoen aan zo’n ideaalbeeld kan ons in de weg staan om ons eigen leven als mens te leiden. De rigiditeit van het streven kan er zelfs voor zorgen dat we zelf-saboterend gedrag gaan vertonen.

Keer op keer raken we namelijk gefrustreerd en teleurgesteld wanneer we niet blijken te kunnen voldoen aan de onrealistische verwachtingen die we van onszelf hebben.

We vinden dat we recht hebben op bepaalde resultaten, maar het leven vindt van niet.

Onze frustraties hierover hebben vervolgens een uitlaatklep nodig en de kans bestaat dat we juist niet het gedrag van een heilige gaan vertonen, maar het gedrag van een zondaar.

Waar de slinger eerst te ver doorschoot naar het archetype van de heilige, slingert het nu te ver door naar de andere kant; van rigiditeit naar losbandigheid.

Wanneer deze slingerbeweging onbewust is, kan het schadelijk zijn voor onszelf en onze omgeving. Vaak gaat ons losbandige gedrag gepaard met gevoelens van schuld en schaamte. Voor ieder van ons ziet dit er net weer anders uit; de ene vindt een uitlaatklep in excessief sporten, een ander in overmatig middelengebruik en weer een ander valt om de zoveel tijd uit tegen een geliefde.

In het geval van mijn cliënt ging het om het betalen voor seks. Hierdoor kon hij stoom afblazen en was hij tijdelijk verlost van het leven naar maatstaven die niet van hem waren.

Hij voedde zo zijn Goldmund, zijn levensgenieter, zijn zondaar.
Maar niet op een constructieve en gezonde manier aangezien zijn gedrag gepaard ging met een onderhuids weten van ‘wat ik doe is eigenlijk niet wat ik wil doen.’

Een voorbeeld van de bekende en eeuwige strijd die we allemaal in meer of mindere mate leveren tussen lichaam en geest.

Het is zaak om zonder oordeel te leren kijken naar dit soort coping-mechanismen en simpelweg te onderzoeken waarom we doen wat we doen.

Waarom bezocht mijn cliënt de Rosse buurt?

Hij vertelde dat het vooral het moment was dat hij over straat liep en een vrouw mocht uitkiezen. Het gaf hem een prettig gevoel, een gevoel van in charge te zijn.

Vervolgens onderzochten we in onze sessie hoe hij deze energie van leiding nemen en in charge zijn elders kon inzetten, zodat hij afscheid kon nemen van de schuldgevoelens die gepaard gingen met het betalen voor seks.

Het resultaat is een man die in volgende sessies leiding is gaan nemen op talloze vlakken in zijn leven; op het gebied van werk, relaties en persoonlijke ontwikkeling. Een man die niet langer onbewust overgeërfde maatstaven nastreeft, maar een man die bewust zijn eigen pad bewandeld.

En die daarmee als vanzelf meer op zijn grootmoeder is gaan lijken.

Mogelijk bracht ze hem daarom een bezoek in zijn droom.

Bouwen aan een zinvol leven

Een belangrijk moment in therapie is altijd wanneer een cliënt realiseert en gaat belichamen dat hij met zijn vrije wil meer voor elkaar krijgt dan eerder gedacht. Hij wordt proactief en gaat bouwen aan een zinvol leven.

Dat betekent nooit dat alles opeens helemaal gaat, zoals je zou willen dat het gaat, maar wat er ook op je afkomt, je weet dat je altijd weer de mogelijkheid krijgt om een volgende keuze te maken.

Keer op keer.

Het doel van therapie is dus niet een heilige te worden.

Het doel van therapie is ook niet een zondaar te worden.

Het doel van therapie is onszelf te bevrijden van gelimiteerde gedachten en beperkende overtuigingen over onszelf die ons (onbewust) gevangen houden.

Wil je ook je dromen en projecties onderzoeken, zodat je minder naar de verwachtingen van anderen gaat leven en meer je eigen pad gaat bewandelen, boek hier dan een gesprek met één van ons drieën.

Sander Machielsen - sander@jungiaanse-therapie.nl